Ngày nay, dù xã hội đã có nhiều thay đổi, lễ ăn hỏi vẫn giữ được vị trí quan trọng trong văn hóa cưới hỏi của người Việt.
Lễ ăn hỏi là gì?
Lễ ăn hỏi, hay còn gọi là lễ đính hôn, là một trong những nghi thức trọng đại và mang đậm bản sắc văn hóa của người Việt Nam trong phong tục hôn nhân truyền thống. Đây là sự kiện chính thức thông báo về việc hứa gả con cái giữa hai gia đình, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong mối quan hệ của đôi uyên ương trước khi tiến tới lễ cưới.
Về bản chất, lễ ăn hỏi là dịp nhà trai mang sính lễ đến nhà gái để chính thức xin phép gia đình cho đôi trẻ được kết duyên vợ chồng. Sau lễ ăn hỏi, cặp đôi được coi là đã có hôn ước và có thể gọi nhau là vợ chồng chưa cưới.
Ý nghĩa sâu sắc của lễ ăn hỏi
Lễ ăn hỏi không chỉ đơn thuần là một thủ tục mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc:
Sự công nhận chính thức: Đây là lời thông báo chính thức của hai gia đình về mối quan hệ của đôi trẻ với gia tiên, họ hàng và bạn bè.
Thể hiện sự trân trọng: Nhà trai thông qua việc chuẩn bị sính lễ chu đáo thể hiện sự trân trọng đối với cô dâu tương lai và gia đình nhà gái, là lời cảm ơn công lao sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ cô dâu.
Gắn kết hai gia đình: Lễ ăn hỏi là cơ hội để hai bên gia đình gặp gỡ, thắt chặt tình cảm thông gia, cùng nhau bàn bạc cụ thể về việc tổ chức lễ cưới.
Tôn vinh giá trị truyền thống: Việc duy trì nghi lễ này thể hiện sự trân trọng đối với những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc, là sợi dây kết nối giữa các thế hệ.
Trình tự diễn ra lễ ăn hỏi
Một lễ ăn hỏi truyền thống thường diễn ra trang trọng tại nhà gái và bao gồm các bước chính sau:
Nghi thức trao nhận sính lễ
Vào ngày giờ lành đã được hai bên gia đình thống nhất, đoàn đại biểu nhà trai gồm ông bà, cha mẹ, chú rể và đội bê tráp nam sẽ mang sính lễ đến nhà gái. Đi đầu là các bậc cao niên mang theo trầu rượu. Đội hình nhà gái sẽ ra cổng chào đón và đội bê tráp nữ sẽ nhận lấy các mâm sính lễ từ đội nam.
Chào hỏi và giới thiệu
Sau khi ổn định, hai gia đình sẽ có màn chào hỏi và giới thiệu các thành viên có mặt trong buổi lễ.
Phát biểu của đại diện hai gia đình: Đại diện nhà trai sẽ phát biểu lý do đến, chính thức xin phép cho đôi trẻ được nên duyên. Đại diện nhà gái sẽ đáp lời, bày tỏ sự cảm ơn và chấp thuận lời đề nghị của nhà trai.
Cô dâu ra mắt
Sau khi được sự đồng ý, chú rể sẽ vào phòng đón cô dâu ra chào hỏi và ra mắt hai bên gia đình.
Dâng hương lên bàn thờ gia tiên
Cô dâu và chú rể sẽ cùng nhau dâng hương lên bàn thờ gia tiên của nhà gái để báo cáo với ông bà, tổ tiên về hôn sự và cầu mong sự phù hộ cho cuộc sống hôn nhân tương lai.
Trao quà và trang sức
Mẹ chú rể sẽ trao quà và trang sức (thường là hoa tai, dây chuyền, vòng tay) cho cô dâu như một món quà chào đón thành viên mới.
Bàn bạc về lễ cưới
Hai gia đình sẽ cùng nhau thống nhất ngày giờ cụ thể cho lễ cưới.
Nhà gái lại quả cho nhà trai: Sau khi buổi lễ kết thúc, nhà gái sẽ chia một phần sính lễ (gọi là lại quả) để nhà trai mang về. Việc chia lễ vật này thể hiện sự chia sẻ niềm vui và lộc của hai gia đình. Các mâm tráp khi trả lại phải để ngửa nắp.
Sính lễ trong lễ ăn hỏi gồm những gì?
Sính lễ trong lễ ăn hỏi là những lễ vật mà nhà trai chuẩn bị để mang sang nhà gái, được đựng trong các mâm tráp sơn son thếp vàng hoặc phủ vải đỏ.
Số lượng tráp:
Miền Bắc: Thường chọn số lẻ: 3, 5, 7, 9 hoặc 11 tráp.
Miền Nam: Thường chọn số chẵn: 4, 6, 8 tráp.
Miền Trung: Thường không quá coi trọng số lượng, chủ yếu là sự chân thành và đầy đủ các lễ vật cơ bản.
Tuỳ theo phong tục mỗi vùng miền mà số lượng tráp có sự thay đổi. Tuy nhiên, tráp ăn hỏi thường có các lễ vật cơ bản sau:
Trầu Cau: “Miếng trầu là đầu câu chuyện”, là biểu tượng cho sự khởi đầu, sự son sắt, bền chặt và tình yêu nồng thắm.
Rượu và Thuốc lá: Dâng lên bàn thờ gia tiên để xin phép và kính cáo tổ tiên, đồng thời là lời chúc sức khỏe đến các bậc trưởng bối.
Bánh Cốm/Bánh Phu Thê (Xu Xê): Tượng trưng cho sự ngọt ngào, dẻo dai, và tình nghĩa vợ chồng son sắt, keo sơn.
Hoa Quả: Mang ý nghĩa “đơm hoa kết trái”, cầu chúc cho tình yêu của đôi trẻ sớm có kết quả tốt đẹp, cuộc sống hôn nhân sung túc, đủ đầy.
Chè và Mứt Sen: Thể hiện sự thanh khiết, ngọt ngào và lời chúc cho một tình yêu bền vững.
Xôi Gấc và Lợn Quay: Màu đỏ của xôi gấc tượng trưng cho sự may mắn, hỷ sự và sự no đủ, sung túc.
Nét riêng biệt trong lễ ăn hỏi ở miền Bắc, Trung, Nam
Tuy có những nét chung, lễ ăn hỏi ở mỗi vùng miền lại có những điểm khác biệt độc đáo:
Miền Bắc: Thường rất coi trọng hình thức và lễ nghi. Số lượng tráp sính lễ thường là số lẻ (3, 5, 7, 9 tráp) và các lễ vật trong tráp thường là số chẵn. Các lễ vật truyền thống như bánh cốm, bánh đậu xanh, chè, mứt sen rất được ưa chuộng.
Miền Trung: Đề cao sự giản dị, chân thành và không quá phô trương về vật chất. Tuy nhiên, các nghi lễ vẫn được tiến hành một cách trang trọng. Lễ vật thường có trầu cau, rượu chè, bánh phu thê và đặc biệt thường có cặp nến tơ hồng.
Miền Nam: Mang nét phóng khoáng và hiện đại hơn. Số lượng tráp thường là số chẵn (4, 6, 8 tráp). Ngoài các lễ vật truyền thống, trong sính lễ của người miền Nam thường có thêm bánh pía, lợn quay và có thể có tiền mặt (lễ đen) được để trong một tráp riêng. Mẹ chồng cũng thường chuẩn bị quà tặng riêng cho cô dâu là một bộ áo dài và trang sức.
Những lưu ý trong lễ ăn hỏi
Để một lễ ăn hỏi diễn ra suôn sẻ, trang trọng và vui vẻ, cả hai gia đình và đặc biệt là cặp đôi cần chú ý đến nhiều chi tiết quan trọng. Dưới đây là những lưu ý chi tiết cho từng bên và những điểm chung cần ghi nhớ.
Đối Với Nhà Trai
Nhà trai là bên chủ động mang lễ vật đến nên cần chuẩn bị kỹ lưỡng để thể hiện sự chu đáo và tôn trọng nhà gái.
Thống Nhất Kỹ Lưỡng Về Sính Lễ:
Số lượng tráp: Cần trao đổi và thống nhất trước với nhà gái về số lượng tráp (miền Bắc thường là số lẻ 3, 5, 7, 9; miền Nam thường là số chẵn 6, 8, 10). Việc này tránh tình trạng chuẩn bị thừa hoặc thiếu, gây khó xử cho cả hai bên.
Lễ vật trong tráp: Ngoài các lễ vật cơ bản, nếu có các yêu cầu đặc biệt từ nhà gái (ví dụ loại bánh, loại trái cây), nhà trai nên tôn trọng và đáp ứng.
Lễ đen (Tiền dẫn cưới): Nên để trong phong bì đỏ trang trọng, kín đáo. Số tiền đã được hai gia đình bàn bạc trước, tránh việc đếm hoặc bàn tán về tiền bạc trong buổi lễ.
Đảm Bảo Đúng Giờ Hoàng Đạo
Lễ ăn hỏi thường được xem giờ rất kỹ. Nhà trai nên chủ động đi sớm hơn giờ dự kiến một chút để tránh các sự cố bất ngờ (kẹt xe, quên đồ) và có thời gian chỉnh đốn trang phục, đội hình trước khi vào nhà gái. Đến muộn là một điều tối kỵ.
Chuẩn Bị Bài Phát Biểu của Trưởng Đoàn
Vị đại diện nhà trai cần chuẩn bị một bài phát biểu ngắn gọn, súc tích, chân thành và đầy đủ ý nghĩa, thể hiện được mong muốn chính thức xin cô dâu về làm con cháu trong nhà.
Lựa Chọn Đội Bê Tráp Nam
Chọn những chàng trai chưa lập gia đình, vui vẻ, nhanh nhẹn. Trang phục của đội bê tráp cần chỉn chu, đồng bộ (thường là áo dài hoặc áo sơ mi trắng, quần tây sẫm màu).
Chuẩn Bị Lì Xì “Trao Duyên”
Nhà trai cần chuẩn bị sẵn các phong bao lì xì với số tiền bằng nhau để trao cho đội bê tráp nữ của nhà gái.
Đối Với Nhà Gái
Nhà gái là chủ nhà, đóng vai trò đón tiếp nên cần thể hiện sự hiếu khách, trang trọng và tinh tế.
Dọn Dẹp Nhà Cửa và Trang Trí Bàn Thờ Gia Tiên
Đây là việc cực kỳ quan trọng, thể hiện lòng thành kính với tổ tiên. Bàn thờ cần được lau dọn sạch sẽ, bày biện mâm ngũ quả, hoa tươi, thắp hương và đèn nến đầy đủ trước khi nhà trai đến.
Chuẩn Bị Không Gian Tiếp Khách
Sắp xếp không gian tiếp khách gọn gàng, sạch sẽ, đủ chỗ ngồi cho đoàn nhà trai. Chuẩn bị sẵn trà nước, bánh kẹo để mời khách.
Thời Điểm Cô Dâu Xuất Hiện
Theo đúng nghi lễ, cô dâu không xuất hiện trước. Cô dâu nên ở trong phòng của mình. Chỉ sau khi hai gia đình đã phát biểu, nhận lễ, và được chú rể vào đón thì cô dâu mới chính thức ra mắt, chào hỏi quan viên hai họ.
Nghi Thức “Lại Quả” (Chia Lễ Vật)
Đây là một nghi thức rất quan trọng. Sau khi nhận tráp, nhà gái sẽ lấy một phần lễ vật để dâng lên bàn thờ gia tiên, phần còn lại sẽ chia nhỏ để biếu tặng cho họ hàng, bạn bè (gọi là gửi quà báo hỷ).
Lưu ý:
Khi chia lễ vật, phải dùng tay để xé, không được dùng dao, kéo (mang ý nghĩa chia cắt).
Chia số lượng chẵn (thể hiện có đôi có cặp).
Khi trả lại mâm tráp (khay quả) cho nhà trai, phải để ngửa nắp. Tuyệt đối không được úp nắp lại (mang ý nghĩa không tốt, như sự đổ vỡ).
Chuẩn Bị Lì Xì “Trao Duyên” cho Đội Bê Tráp Nam:
Tương tự nhà trai, nhà gái cũng chuẩn bị phong bao lì xì để đáp lễ cho đội bê tráp của nhà trai.
Những Lưu Ý Chung Cho Cả Hai Bên và Cặp Đôi
Trang Phục Lịch Sự, Phù Hợp
Cô dâu, chú rể nên mặc áo dài truyền thống. Gia đình hai bên nên mặc trang phục lịch sự, trang trọng. Tránh mặc đồ quá ngắn, hở hang hoặc trang phục toàn màu đen.
Giao Tiếp Vui Vẻ, Cởi Mở
Lễ ăn hỏi là một ngày vui. Cả hai gia đình nên giữ không khí vui vẻ, thân tình, cởi mở. Tránh nhắc đến những chuyện không vui, những vấn đề nhạy cảm hoặc tranh cãi trong buổi lễ. Mọi bất đồng (nếu có) nên được giải quyết trước đó.
Điều Phối Chụp Ảnh
Nên có một người điều phối việc chụp ảnh để không làm gián đoạn các nghi lễ quan trọng, đồng thời vẫn đảm bảo ghi lại được những khoảnh khắc đáng nhớ.
Vai Trò Của Cô Dâu Chú Rể
Luôn tươi cười, rạng rỡ, thể hiện sự hạnh phúc.
Vâng lời và làm theo sự hướng dẫn của các bậc trưởng bối trong các nghi thức như làm lễ gia tiên, mời trà, mời nước.
